Vorige week zag ik bij toeval op de Spaanse televisie de relatief nieuwe film ‘Saben aquell’ van de bekende regisseur David Trueba. We stuitten op deze film bij het zappen en bleven geïntrigeerd hangen. Want hoewel ik de persoon over wie deze film ging, niet kende, bleek het een heel boeiend verhaal over een bijzonder mens.Mijn man kon me tijdens het kijken uitleggen wie de persoon was op wiens leven de film gebaseerd was. En na de film ben ik verder gaan zoeken naar informatie. Het bleek te gaan om de in 1941 in Barcelona geboren komiek Eugenio Jofra Bafalluy, die in de jaren zeventig, tachtig en negentig heel populair was in eerst Catalonië en later heel Spanje. Ondanks het feit dat ik sinds 1994 in Spanje woon, kende ik Eugenio niet maar al binnen vijf minuten na het begin van de film zat ik geboeid aan de buis gekluisterd, iets wat me eerlijk gezegd niet zo heel vaak overkomt bij Spaanse films.

Er waren drie dingen die me zeer troffen. Ten eerste het grote contrast tussen het tragische leven van de komiek en de grappen die hij vertelde, Ten tweede, het overtuigende acteerwerk van David Verdaguer en Ca­rolina Yuste, beiden Spaanse acteurs die ik niet eerder had gezien. En ten derde, dat ik diverse ke­ren hardop moest lachen om de vaak uiterst simpele grappen van Eugenio. Ik ben geen fan van de meeste Spaanse ko­mieken, of ‘humoristen’ zoals ze hier ge­noemd worden. Vaak kan ik nauwelijks om de komisch bedoelde scènes glimla­chen, terwijl mijn man en onze vrienden ondertussen het grootste plezier hebben. Humor is dan ook best taal- en/of cultuurgebonden. Maar om de grappen van Eugenio moest ik tot tranen toe lachen. Misschien omdat hij Catalaan was en het droge en ietwat cynische van zijn humor dichter bij de Ne­derlandse humor staat?‘Saben aquell’ is een door regisseur David Trueba prachtig gefilmd relaas over een jong gezin met twee zoontjes, waarvan de moeder, Conchita, een uit Andalusië afkomstige talentvolle zangeres is en de vader, Eugenio, een Catalaanse sieradenverkoper en muzikant die haar begeleidt met zijn gi­taar en zware stem. Als het duo ‘Els dos’ treden ze regelmatig op in lokale bars en kleine theatertjes. Het is vooral Conchita’s droom om succes te boeken in de muziek, daarom is ze van een klein dorp in Anda­lusië naar het grote en bruisende Barcelona gekomen. Maar als Conchita een paar we­ken naar An­dalusië moet om haar zieke moeder te verplegen, ziet Eugenio het niet zitten alleen op te treden. De bareigenaar wil echter dat het duo zich aan hun contract houdt, de klanten moeten immers vermaakt worden. In plaats van zijn gitaar te pakken en zelf te zingen, gaat de verlegen Eugenio uiteindelijk op een kruk zitten, hij steekt een sigaret op en begint grappen te vertellen. De bareigenaar verwacht er weinig van maar tot zijn stomme verbazing, ligt de zaal dubbel van het lachen en staan er de volgende dagen steeds langere rijen voor zijn etablissement. Als Con­chita terugkomt in Barcelona hoeft ze dan ook niet meer op te treden. De bareigenaar ruikt succes en al snel wordt er iemand opgetrommeld die Eugenio kan begeleiden bij het stimuleren van zijn carrière. Conchita houdt veel van haar man, ze slikt de teleurstelling in, zorgt voor de twee zoontjes en steunt Eugenio tijdens diens optredens, ook als hij het soms niet zit zitten om steeds maar weer voor het voetlicht te treden.In de jaren die volgen, ziet de kijker hoe Eugenio steeds meer succes krijgt. Er worden cassettebandjes gemaakt van zijn op­tredens en zijn grappen zijn te horen op de radio. Hij wordt zelfs uitgenodigd om naar Madrid te gaan, waar hij zijn debuut maakt in een televisieprogramma. Zijn imago van een geheel in het zwart geklede man met een donkere bril, een barkruk met een glas erop en een sigaret in zijn hand, die op een kurkdroge toon en met een zware stem huis-, tuin-, en keukengebeurtenissen vertelt, blijkt een schot in de roos en mensen van alle leeftijden en alle sociale klassen kunnen zijn humor waarderen. Eugenio vertelt die grappen hetzij in Catalaans, hetzij in een met Catalaanse woorden doorspekt Castiliaans, dat men ook in de Spaanse hoofd­stad goed kan begrijpen. De Cata­laanse woorden maken ook deel uit van zijn imago.Maar achter al die grappen was Eugenio een timide, vaak depressieve en in zichzelf ge­keerde man die weliswaar veel hield van zijn vrouw en kinderen maar zich niet al te veel bekommerde om de zorg in het gezin. Vaak wordt de zus van Eugenio opgetrommeld om thuis in te springen, zeker nadat Conchita ziek wordt. Ze blijkt borstkanker te hebben en valt haar man zo min mogelijk lastig met de behandelingen en doktersafspraken. Eugenio toont zijn liefde door te proberen Conchita’s zangcarrière nog een keer nieuw leven in te blazen en ook koopt hij een groot huis voor haar van zijn met zijn grappen verdiende geld.Conchita overlijdt echter in 1980, op 41-jarige leeftijd en ze laat een volledig verslagen Eugenio achter. De trein van het succes is dan echter niet meer te stoppen. De komiek verschijnt steeds vaker op televisie en wordt een ‘bekende Spanjaard’. De tragiek van de jonge weduwnaar die achterblijft in een groot huis, waar zijn zus op de kinderen past, vormt een schrijnend contrast met de zalen vol lachende mensen als hij optreedt.In de film wordt de periode na het overlijden van Conchita slechts kort belicht. De echte Eugenio leed zijn hele leven aan depressies en on­danks het feit dat hij veel korte relaties had, in 1986 nog een derde kind kreeg en in 1997 nog een keer trouwde, was hij nooit erg lang gelukkig. Op de dag dat in 2001 zijn eerste kleindochter ter wereld kwam, zei hij tegen zijn oudste zoon dat hij niet meer wilde leven en een dag later overleed hij in zijn geboortestad Barcelona. Hij was slechts 59 jaar.Maar Eugenio liet wel een hele erfenis achter. Er werden acht cassettes en albums gemaakt met zijn grappen, op Youtube zijn tientallen video’s te vinden als u zoekt op ‘Eugenio chistes’. In 1983 kwam er een eerste biografische film over hem uit en in 2018 verscheen een documentaire over zijn le­ven. En dus vorig jaar de film ‘Saben aquell’’, die in zijn internationale versie de titel ‘Jokes & Cigarettes’ meekreeg, een titel die weliswaar goed weergeeft waarover de film gaat - de hoofdpersoon maakt constant grappen en steekt gedurende de hele film de ene sigaret met de andere aan - maar die niet de kracht heeft van de Spaanse titel. ‘Saben aquell’ is Catalaans voor ‘Weet u die...’ en dat was de zin waarmee Eugenio de meeste van zijn grappen begon.Al u in de gelegenheid bent om de film in de ...